انواع روش های روغن گیری

در عصر حاضر استفاده از روغن های گیاهی بسیار به دلیل تاثیر شگرفی که در سلامتی انسان دارند، بسیار باب شده است. از این روغن های گیاهی علاوه بر مصارف خوراکی و پخت و پز، برای درمان بسیاری از بیماری ها از قبیل: درد گوش، بیماری های پوستی و .... استفاده می شود. عملیات استخراج روغن از دانه های گیاهی در قدیم الایام در خانه ها و با روش های سنتی انجام می شد اما در حال حاضر با اندک تغییراتی، با روش های جدید و با راندمان بالاتر صورت می پذیرد. در گذشته برخی از روغن های گیاهی به دلایل مختلف بسیار گران بود و تنها ثروتمندان، توان خرید و استفاده از آن ها را داشتند. اما امروزه با پیشرفت علم و پی بردن به خواص شگفت انگیز روغن های مختلف بر زیبایی و سلامت پوست و بدن انسان، روغن های گیاهی در حجمی بالا تولید و برای مصارفی مثل پخت و پز و استفاده در صنعت تولید لوازم بهداشتی و آرایشی بکار گرفته می شوند. روغن گیری به روش های مختلفی انجام می شود که در یک دسته بندی کلی می توان آن را به روغن گیری به روش صنعتی و روغن گیری سنتی تقسیم نمود که روش های انجام روغن گیری به شکل صنعتی و مدرن  با استفاده از دستگاه روغن گیری  و به دو روش پرس گرم و پرس سرد دسته بندی می شوند. در این مقاله از بکردانه روش های مختلف روغن گیری را شرح می دهیم.

روغن گیری به روش سنتی

روغن گیری سنتی در زمان های قدیم و برای استحصال روغن از دانه های روغنی مختلف استفاده می شده است که هم اکنون نیز بعضی از تولیدکنندگان از این روش ها برای تهیه روغن استفاده می کنند. توصیه ما به شما عزیزان عدم استفاده خوراکی از این روغن ها می باشد زیرا به دلیل استرلیزه نبودن دستگاه ها و ابزار روغن گیری، احتمال بروز مسمومیت در صورت استفاده، وجود دارد. روش انجام روغن گیری سنتی با توجه به مواد مورد نظر برای روغن گیری متفاوت می باشد اما در مجموع پایه و اساس یکسانی دارد.
در این روش برای استخراج روغن از دانه های گیاهان از دستگاهی مشابه با آسیاب سنگی، استفاده می شود به این صورت که دانه های مورد نظر را پس از تمیز کردن به داخل آسیاب ریخته و با نیروی محرکه ای چرخ آسیاب را به چرخش در می آورند. دانه ها در اثر سایش سنگ ها برهم، له شده و در نهایت ماده ای خمیری شکل بدست می آید که با قرار دادن آن مخزن های سوراخ دار استوانه ای و تحت فشار قرار دادن آن، باعث استخراج روغن می شوند. روغن استخراج شده از صافی خارج شده و در نهایت تفاله ها داخل مخزن باقی می ماند. برای استفاده خوراکی از این روغن ها حتما باید قبل از مصرف عمل میکروب زدایی بر روی آن انجام شود و در غیر اینصورت برای استعمال خارجی و یا سایر مصارف توصیه می شود.
به دلیل پر زحمت بودن این روش استخراج و همچنین بکر بودن محصول نهایی، روغن های بدست آمده با روش سنتی معمولا قیمت بالایی دارند. این روش بیشتر برای دانه هایی و کنجد کاربرد دارند و برای تهیه روغن های دیگر روش های متفاوتی بکار برده می شود. مثلا برای تولید روغن نارگیل پس از خرد و له کردن آن، مواد حاصل را با آب و مقدار کمی روغن فندق مخلوط کرده و پس از چند ساعت آن را از صافی رد می کنیم، سپس محلول حاصل را برای 24 ساعت در جایی بطور ساکن قرار می دهیم سپس لایه تشکیل شده بر سطح آن را جدا کرده و برای یک ساعت حرارت می دهیم. در انتها روغن را از صافی رد می کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روغن های گیاهی به مقاله دسته بندی روغن های گیاهی و ارگانیک مراجعه کنید.
یک راه دیگر برای روغن گیری مغزیجات که معمولا در خانه استفاده می شود به این صورت است که ابتدا دانه ها را حرارت داده تا برشته شود و یا این که آجیل مورد نظر را برای مدتی داخل آب ریخته و سپس پوست آن را جدا می کنیم. در صورت استفاده از هر کدام از دو راه بالا در این زمان دانه ها را با استفاده از آسیاب پودر کرده و سپس خمیر حاصل را داخل صافی ریخته و با فشار دست روغن آن را خارج می کنیم.

روغن گیری به روش قدیم

فرآیند روغن گیری به روش قدیم در مکان هایی به نام عصارخانه ها صورت میگرفته است. عصارخانه های قدیمی در ایران به مکان هایی گفته می شود که در آن ها روغن گیری از دانه های روغنی مانند کنجد و کرچک انجام می شد. این عصارخانه ها نمادی از صنعت و معماری دوران قدیم ایران هستند و برخی از آن ها به موزه تبدیل شده اند. به عنوان مثال، موزه عصارخانه شاهی در اصفهان، که در دوره شاه عباس صفوی ساخته شده، یکی از این مکان ها است که روغن گیری به روش قدیم صورت میگرفته است و روغن مورد نیاز برای روشنایی میدان، مساجد و سایر نقاط شهر را تأمین می کرده. امروزه، این موزه به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری اصفهان شناخته می شود و مرکز مطالعات فرهنگ عامه اصفهان نیز در آن قرار دارد.

مراحل روغن گیری به روش قدیم یه صورت زیر بوده است

1. جمع آوری و آماده سازی دانه ها: ابتدا دانه های روغنی مانند کنجد یا کرچک جمع آوری و پاک سازی می شدند. این دانه ها سپس برای فرآیند روغن گیری آماده می شدند.
2. خرد کردن دانه ها: دانه ها درون دستگاهی به نام “چوغن” قرار می گرفتند. این دستگاه از دو سنگ بزرگ تشکیل شده بود که یکی ثابت و دیگری متحرک بود. سنگ متحرک با استفاده از نیروی حیواناتی مانند الاغ یا شتر به حرکت درمی آمد و دانه ها را خرد می کرد.
3. فشار و استخراج روغن: پس از خرد شدن، دانه ها تحت فشار قرار می گرفتند تا روغن آن ها استخراج شود. این فشار می توانست با استفاده از وزنه های سنگین یا دستگاه های فشاری اعمال شود.
4. جمع آوری روغن: روغن استخراج شده در ظروف مخصوصی جمع آوری می شد و برای مصارف مختلف آماده می گردید. این روغن ها می توانستند برای روشنایی، پخت و پز، یا حتی مصارف دارویی به کار روند.

روغن گیری به روش صنعتی

برای تولید روغن از دانه های روغنی دستگاه های مختلفی در مقیاس های مختلف، طراحی و تولید شده اند. اساس کار این دستگاه ها به دو روش پرس گرم و سرد می باشد که در ادامه توضیحاتی درباره هر کدام ارائه می دهیم. برای تهیه انواع دستگاه های روغن گیری می توانید به سایت بکردانه مراجعه نمایید و در صورت نیاز با کارشناسان این گروه تولیدی در ارتباط باشید. شما عزیزان می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر درباره نحوه روغن گیری نارگیل، رزهیپ و دانه های روغنی به سایت بکردانه مراجعه و یا با کارشناسان این مجموعه تماس بگیرید. 

در نظر داشته باشید که روش روغن گیری با روش پرس سرد و پرس گرم، برای دانه‌ها و محصولاتی مناسب هستند که دارای روغن خالص هستند. برخی گیاهان به طور طبیعی درصد کمی روغن دارند یا اصلاً روغنی ندارند که بتوان آن را تحت فشار در فرآیند روغن‌گیری استخراج کرد. بنابراین، برای استفاده از خواص و عصاره‌های این گیاهان، نیاز است از روغن‌های پایه استفاده شود. در این روش باید از دستگاه بن ماری روغن استفاده کرد.

روغن گیری با روش پرس سرد

یکی از بهترین روش های روغن گیری، تولید روغن از دانه های روغنی به روش پرس سرد می باشد. در این روش که از راه های جدید ابداع شده در صنعت روغن گیری است، دانه را پس از تمیز کردن داخل دستگاه روغن گیری می ریزند و تحت فشار قرار می دهند و سپس روغن آن استخراج می گردد. محصول بدست آمده با این روش از نظر حفظ ارزش غذایی در سطح بالایی از کیفیت قرار دارد. قیمت روغن های بدست آمده با این روش معقول بوده و به صرفه می باشد. در برخی دستگاه های روغن گیری پرس سرد دمای اولیه دانه ها را به 40 و در برخی دیگر به 50 درجه سانتیگراد می رسانند و سپس بقیه مراحل طی می شود. گفتنی است هر چقدر دمای اولیه دانه ها کمتر باشد، روغن به دست آمده کیفیت بالاتری خواهد داشت. این روغن ها دارای رنگی شفاف می باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش روغن گیری پرس سرد به مقاله ای با عنوان دستگاه روغن گیری پرس سرد چیست در بخش مقالات بکردانه مراجعه نمایید. شما عزیزان می توانید برای دریافت اطلاعات در مورد دستگاه روغن گیری خانگی کوچک به سایت بکردانه مراجعه نمایید و یا با کارشناسان مجرب این گروه تولیدی تماس بگیرید.

روغن گیری با روش پرس گرم

برای روغن گیری به روش پرس گرم در ابتدا دانه های روغنی را تمیز کرده و سپس با ورود دانه ها به دستگاه، دمای آن را تا حدود 100 درجه افزایش می دهند سپس دانه ها را تحت فشار قرار داده و پرس می شوند. در این روش روغن گیری نسبت به روش پرس سرد، روغن بیشتری از دانه ها بدست می آید اما بسیاری از خواص روغن از بین می رود. این روش روغن گیری به دلیل داشتن صرفه اقتصادی، بیشتر توسط تولیدکنندگان در کارخانه ها مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش باید حتما روغن بدست آمده را در انتها تصفیه نمود. در مقاله طرز کار دستگاه روغن گیری می توانید به بررسی دقیق تر تفاوت های روش پرس سرد و گرم بپردازید.

طرز تهیه روغن گیاهی در منزل

تهیه روغن‌های گیاهی در منزل عموما از طریق استخراج به وسیله یک روغن حامل یا پایه (Carrier Oil) صورت می‌گیرد. این تکنیک را عصاره‌گیری یا اینفیوژن (Infusion) می‌نامند. این روش برای گیاهانی که درصد چربی پایینی دارند، اما سرشار از ترکیبات موثره محلول در چربی هستند (مانند گل‌محمدی، رزماری، یا بابونه) ایده‌آل است. برای این کار ابتدا باید یک روغن پایه باکیفیت، بدون بو یا با بوی خنثی انتخاب کنید؛ روغن‌هایی نظیر روغن آفتابگردان، بادام شیرین یا زیتون فرابکر گزینه‌های مناسبی هستند.

بخش‌های مورد نظر از گیاه (گلبرگ، برگ یا ساقه) را باید به صورت نیمه‌ خشک درآورده تا رطوبت اضافی آن گرفته شود؛ زیرا وجود آب در فرایند می‌تواند موجب کپک‌زدگی روغن نهایی گردد. سپس گیاه را به مقدار کافی در یک شیشه تمیز و خشک ریخته و روی آن را کاملا با روغن پایه بپوشانید؛ به طوری که هیچ بخشی از گیاه در معرض هوا نباشد. در روش سرد، درب شیشه را محکم بسته و آن را برای ۴ تا ۶ هفته در مکانی گرم و تاریک قرار داده و هر روز آن را تکان ‌دهید.

در روش گرم که سریع‌تر است، مخلوط روغن و گیاه را بر روی حرارت غیرمستقیم (مانند بن‌ماری) با دمای بسیار پایین (حدود ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد) برای چند ساعت قرار ‌دهید تا عصاره گیاه به روغن منتقل شود. پس از اتمام فرایند، روغن را با استفاده از یک پارچه توری یا صافی ریز، صاف کرده و در بطری تیره نگهداری کنید.

طرز تهیه روغن سیب ‌زمینی

روغن سیب‌زمینی ممکن است کمی گمراه‌ کننده باشد؛ زیرا غده سیب‌زمینی فاقد چربی قابل توجه برای استخراج به روش پرس است. در واقع، آنچه به‌عنوان روغن سیب‌زمینی شناخته می‌شود، یک روغن اینفیوز شده یا عصاره سیب‌زمینی در یک روغن حامل است که بیشتر برای مصارف آرایشی و بهداشتی، به خصوص برای کمک به روشن‌سازی پوست و تقویت مو، کاربرد دارد. برای تهیه این محصول، به یک سیب‌زمینی خام، سالم و بدون جوانه و یک روغن پایه سبک مانند روغن نارگیل، بادام یا هسته انگور نیاز دارید. ابتدا سیب‌زمینی را با پوست کاملا شسته و آن را با رنده ریز، رنده کنید.

پوره حاصل را درون یک پارچه نخی یا تنظیف ریخته و آب آن را به طور کامل بگیرید. آب سیب‌زمینی که سرشار از نشاسته، آنزیم‌ها و ویتامین C است، ماده اصلی ما خواهد بود. در مرحله بعد، آب سیب‌زمینی را با مقدار مساوی از روغن پایه در یک ظرف شیشه‌ای یا استیل مخلوط کرده و آن را روی حرارت غیرمستقیم (روش بن‌ماری) قرار دهید. فرایند حرارت‌دهی باید بسیار ملایم و طولانی باشد تا آب موجود در عصاره سیب‌زمینی به آرامی تبخیر شود و تنها مواد موثره آن در روغن باقی بماند.

هم زدن مداوم در این مرحله ضروری است تا از ته‌نشین شدن و سوختن نشاسته جلوگیری کنید. زمانی که تقریبا تمام آب تبخیر شد و مخلوط به شکل یک روغن غلیظ درآمد، آن را از روی حرارت برداشته، اجازه دهید خنک شود و سپس از یک فیلتر قهوه یا پارچه بسیار ریز عبور دهید تا ذرات جامد باقی‌مانده جدا شوند. روغن حاصل را در ظرفی تیره و در جای خنک نگهداری کنید.

طرز تهیه روغن خشخاش

روغن خشخاش به دلیل داشتن مقادیر قابل توجهی اسیدهای چرب غیراشباع، مانند لینولئیک اسید (امگا-۶) و اولئیک اسید (امگا-۹)، یک روغن خوراکی و آرایشی ارزشمند محسوب می‌شود. دانه‌های خشخاش برخلاف گیاه کامل آن، فاقد ترکیبات افیونی بوده و مصرف خوراکی دانه‌ها و روغن آن کاملا ایمن است. بهترین و کارآمدترین روش برای تهیه روغن خشخاش در مقیاس خانگی یا کارگاهی، استفاده از دستگاه‌های روغن‌گیری پرس سرد (Cold Press) است. برای این منظور، ابتدا باید از دانه‌های خشخاش باکیفیت، تمیز و کاملا خشک استفاده کنید. دانه‌ها را داخل مخزن دستگاه روغن‌گیری پرس سرد ریخته و دستگاه را روشن کنید.

مکانیزم ماردون یا پیچ حلزونی دستگاه با اعمال فشار مکانیکی شدید، روغن را از دانه‌ها جدا کرده و از خروجی مخصوص خارج می‌کند. تفاله باقی‌مانده نیز از خروجی دیگری خارج می‌شود که سرشار از فیبر و پروتئین است. روغنی که در ابتدا خارج می‌شود ممکن است کمی کدر باشد. برای شفاف‌سازی، روغن استخراج‌ شده را برای ۲۴ تا ۴۸ ساعت در یک ظرف شیشه‌ای در مکانی تاریک و ساکن قرار دهید. در این مدت، ذرات ریز معلق در روغن ته‌نشین می‌شوند. سپس به آرامی روغن شفاف رویی را به یک بطری تمیز و تیره‌رنگ منتقل کرده و درب آن را محکم ببندید.

در این روش، تمام خواص آنتی‌اکسیدانی و ارزش غذایی روغن به طور کامل حفظ می‌شود. روش‌های سنتی مانند آسیاب کردن و حرارت دادن دانه‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما به دلیل اکسیداسیون و حرارت، کیفیت روغن نهایی به مراتب پایین‌تر از روش پرس سرد خواهد بود.

طرز تهیه روغن هسته هلو در منزل

روغن هسته هلو یک روغن بسیار سبک، مغذی و سرشار از ویتامین‌های A و E و اسیدهای چرب ضروری است که به‌عنوان یک مرطوب‌کننده و نرم‌کننده عالی در صنعت آرایشی و محصولات مراقبت از پوست شناخته می‌شود. تهیه این روغن در منزل نیازمند دقت و طی کردن چند مرحله کلیدی است. هسته‌های سخت (پیت) را جمع‌آوری کرده و کاملا بشویید و خشک کنید. سپس با استفاده از یک چکش یا انبر قوی، پوسته سخت خارجی را با احتیاط بشکنید تا به مغز بادامی ‌شکل داخل آن برسید. این مغزها همان منبع روغن ما هستند.

پس از جمع‌آوری مقدار کافی از مغز هلو، آن‌ها را در هوای آزاد یا با حرارت بسیار کم خشک کنید تا رطوبتشان به حداقل برسد. موثرترین روش برای استخراج روغن از این مغزها، استفاده از دستگاه روغن‌گیری خانگی پرس سرد است. مغزهای خشک ‌شده را درون دستگاه ریخته و فرایند روغن‌کشی را مشابه آنچه برای دانه خشخاش توضیح داده شد، انجام دهید.

روغن به‌دست‌آمده بسیار لطیف و با عطری ملایم خواهد بود. پس از استخراج، فرایند ته‌نشینی برای جداسازی ذرات معلق و شفاف‌سازی روغن توصیه می‌شود. روغن را برای یک تا دو روز در مکانی ساکن قرار داده و سپس بخش شفاف آن را جدا کنید. این روغن به دلیل ماهیت سبک و جذب سریع، برای ماساژ صورت و بدن، تهیه سرم‌های پوستی و به‌عنوان روغن حامل برای اسانس‌های روغنی، گزینه‌ای فوق‌العاده است.